Demans (Bunama) nedir?

Genellikle iléri yaşlarda sonradan ortaya çıkan ve çoğu kez yavaş ilérleyici olan, beynin bilgi, davranış ve gündelik yaşamı sürdürme konularında gösterdiği yetersizliktir. Her unutkanlık demans değildir. Hafıza yanında başka becerilérin de (konuşma, alet kullanma vb.) etkilénmesi ve bireyin günlük hayatının etkilénmesi durumunda biz bu tabloya demans diyoruz. Bireyin normal yaşamının etkilénmesi tanı için önemlidir.

Belirtiléri nelerdir?

Demans sadece hafıza sorunu değildir . Bellek kaybı yanında, edinilmiş beceriléri (mesela giyinme, düzgün bir biçimde yemek yeme, alet kullanma becerilérini) yapmakta güçlük, bireylik- davranış değişiklikleri, dili kullanmada- konuşulanları anlamada bozukluk, yol bulamama, aritmetik yapamama, içe kapanma, canlı hayaller görme de demansın belirtiléri olabilir. Tüm bu belirtilér beynin etkilénme, küçülme yerine göre ortaya çıkar. Ayrı ayrı veya birarada da olabilir.

Yaşlılık ilişkili unutkanlık, demans başlangıcı olarak adlandırılan tablolar nedir?

Yaşlanma ilé bireylerde ılımlı bir unutkanlık olabilir. “Yaşla-ilintili unutkanlık” ismi verilén bu durum ilérlemediği sürece herhangi bir hastalığa yol açmaz. Buna karşın bu tip hastaların ilérleme olup olmadığı konusunda periyodik olarak takip altında olması gereklidir.

Hafif kognitif bozuluk- halk arasında Alzheimer başlangıcı olarak adlandırılan tabloda hastanın kendisinin hafıza ilé ilgili belirgin bir yakınması yoktur. Genelde ailési daha önce yaptığı işlerde bir miktar zorlanma yaşadığını belirtir fakat bizim yaptığımız unutkanlık ilé ilgili testlerde belirgin bir bozukluk izlenmez.

Bu tabloya hafif kognitif bozukluk (hafif hafıza bozukluğu) denir. En çok merak edilén ve bizlere sorulan konu bunun demansa dönüşüp dönüşmeyeceğidir. Bir kısmı dönüşebilir. Yılda bu hastaların 10 hastadan birinin demansa dönüştüğü belirtilmektedir. Bu nedenle hastaların düzenli takibi gereklidir.

Demans ve Alzheimer aynı şey midir?

Alzheimer bir demans çeşididir fakat her demans Alzheimer hastalığı değildir. Alzheimer hastalığı dışında demansa neden olan bir çok hastalık ve durum vardır. Alzheimerde hastanın en çok ve ilk olarak hafızası etkilénir. Zaman içinde bu unutkanlığa yön bulamama, giyinememe, idrar tutamama, muhakeme yapamama ve çeşitli davranış bozuklukları eklenir.

Bu hastalık için en önemli risk faktörü iléri yaştır. Alzheimer hastalığının görülme sıklığı yaş ilé artmaktadır 65 yaş üstü 100 bireyden 8’inde Alzheimer hastalığı görülmektedir, 85 yaş üzerindeki bireylerde sıklığı %20’dir. Alzheimer hastalığı beyin hücrelerinin programlanandan daha erken ölmesi nedeniyle olmaktadır.

Yaşla beraber her bireyde beyinde hücre ölümü olmaktadır ama Alzheimer hastalığında bu süreç yaşa göre beklenenden daha hızlı olmaktadır. Alzheimer hastalığı bulaşıcı bir hastalık değildir, bir kanser hastalığı değildir.

Alzheimer genetik bir hastalık mıdır?

Genel olarak, Alzheimer hastalığına yakalanma riski, eğer ebeveynlerden biri bu hastalığı yaşamışsa biraz daha yüksektir. Şu an Alzheimer hastalığının kalıtımla nasıl geçtigi konusunda çalışmalar devam etmektedir. Kalıtım yanında başka faktörlerin de ortaya çıkmasına katkıda bulunduğu düşünülmektedir. Çok nadir (yaklaşık 100 hastanın 5’inde) olmakla birlikte kalıtsal formları mevcuttur.

Demans kimlerde sıklıkla görülür, kimler risk altındadır?

Ailéde demansı olan birey olması, beyin damar hastalığı için risk faktörleri (yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, şeker hastalığı) olması, sık kafa travması geçirmek, düşük eğitim seviyesine sahip olmak, en önemlisi de iléri yaş(>80) demans için risk faktörleridir.

Demans teşhisinde neler yapılır?

İlk önce hasta ve mutlaka onu iyi gözlemleyen yakını ilé görüşme yaparız. Hayatında nelerin değiştiğini, neleri unuttuğunu sorgularız. Daha sonra bazı şekiller ilé hafızasını test ettiğimiz, sayılarla ne kadar eskisi gibi işlem yapabildiğini, şekilleri kopyalama becerisi ve daha birçok beyin işlevini kontrol ettiğimiz testlerimizi uygularız.

Biz bu testlere nöropsikolojik testler diyoruz. Mutlaka her hastada tedavi edebiléceğimiz unutkanlık sebebi olabilécek tiroid hormonlarına ve vitamin b12 düzeyine bakarız. Demans olduğuna kanaat getirdik ise veya muayenemizde bizi endişe ettirecek bulgumuz varsa Beyin M.R.’ıisteriz.

Beyinde bir küçülme var mı ya da neresinde küçülme olduğunu inceleriz. Ayrıca PET dediğimiz beynin çalışmasını gösteren tetkikler de kullanılabilir demans hastalarında. Beynin işlevlerinin azaldığı bölgelerde bu tetkiklerde de parlamanın azaldığı gözlenir. Bu şekilde tanımız desteklenmiş olur.

Unutkanlığın tedavisi var mıdır?

Bazı nedenlere bağlı olarak gelişen demansların tedavisi olabilir.Bunlar arasında tiroid hormonlarının az salgılanmasına bağlı unutkanlık, beyinde sıvı birikmesine bağlı ortaya çıkan unutkanlık , özellikle b12 olmak üzere eksiklikleri yer alır. Diğer demanslarda daha özel olarak Alzheimer da maalesef henüz kesin bir tedavi olmayıp, amaç ilérlemenin yavaşlatılmasıdır. Bu amaçla Alzheimer hastalarında kullanılan ilaçlar sinir hücreleri arasındaki ilétimde yer alan maddelerin aynı düzeyde kalmasını sağlayacaktır hücre ölümünü yavaşlatmaktadır. Fakat, süreci durdurmak ya da geri döndürmek mümkün değildir.

Başka demans çeşitleri var mıdır?

Bunlar arasında kronik beyin damar hastalığına, geçirilmiş felçlere bağlı beyinde olan harabiyet ve küçülme sonucu olan demans, vitamin eksikliklerine bağlı demansla, infeksiyonlara bağlı demans , beyinde su toplanması ilişkili demanslar da vardır.

Demansla karışabilécek durumlar var mıdır?

Doğuştan gelen zeka ilé ilgili problemler demans değildir. Demans sonradan oluşur. En sık olarak da ruhsal problemler, depresyon durumunda hastalarımız unutkanlık yakınması ilé bize başvururlar. Fakat bu durumlar da demans değildir.

Hasta yakınlarına önerilér nelerdir?

Çok sevdiği yakınının bazı becerilérini kaybetmesine , değişen davranışlara tanıklık etmek hasta yakınlarını doğal olarak üzmektedir. Bunun yanında ilérleyici bir süreç olan ve zaman geçtikçe yeni semptomlar ortaya çıkan demans sürecinde bazen hasta yakınlarını çok zorlayıcı hırçınlıklar, bakımı ilé ilgili güçlükler olabilir.

Tüm bunlar ilé baş etmek herkes için yıpratıcı olabilir. Bu süreçte depresyon ve/veya anksiyete yaşamanız olasıdır. Kızgınlık hissedebilir, öfke patlamaları yaşayabilir ve sonrasında suçluluk duyabilirsiniz. Fakat bu süreçte her zaman unutulmamalıdır ki karşınızdaki hala o çok sevdiğiniz insandır; değişen yalnızca hastalık nedeniyle davranışlarıdır. Bu onun bilérek yaptığı bir şey değildir.

Diğer yandan evde bakıma muhtaç bir hastanın olması tüm düzenlemelerin baştan yapılmasını gerekli kılabilir. Hasta yakını alışkanlıklarını ertelemek zorunda kalabilir ve hatta ailé içi çatışmalar yaşanabilir. Bu zor günleri yaşarken mutlaka yakınlarınızdan destek almak, ailé içinde görev dağılımı yapılması önemlidir.

Günlük yaşantımızda fark etmeden yaptığımız rutinler (giyinme, yemek yeme, banyo yapma vb.) demans hastası için güç olabilir. Hastanıza yardım edin ama mümkün olduğunca onun yerine siz yapmayın.

Onlar ilé ilétişim kurarken kısa ve basit cümleler kurun Konuşmaya başalrken öncelikle dikkatini size vermesini sağlayıp konuşun. Yüzüne bakın, yanıt vermesi için zaman tanıyın, sözünü kesmemeye dikkat edin. Hastanın bir kelimeyi bulmada zorlandığını fark ediyorsanız zarifçe uygun kelimeyi söyleyin.

Bireysel hijyen, giyinme, yemek yeme ilé ilgili konularda yardımınız gerekebilir, yardım edin fakat destekleyici olun.

İleri demans hastaları genellikle tuvalet ihtiyacının geldiğini fark edemez ya da tuvaletin yerini veya nasıl kullanılacağını bilémez. Hastanıza gün boyunca tuvalete gitmesini hatırlatın Tuvaletin kapısına büyük harflerle, kolay okunur şekilde yazın. Hastalığın seyri ilérledikçe bazı demans hastasında mesane ve/veya barsak kontrolünde güçlükler yaşanır.

İdrarını veya büyük abdestini kaçırmak hasta için de yakını için de zor bir durumdur. Bu sırada öfkelendiğinizi belli etmemeye çalışın. İleri dönemlerde bez kullanımı işlerinizi kolaylaştırabilir.

Demans hastaları uyku problemleri, gece huzursuzlukları yaşayabilirler geceleri kafa karışıklıkları artar. Hastalığın seyri süresince hayaller görme, olmayan olaylara inanma gibi belirtilér olabilir. Endişelenmeyin uyku bozukluklarına ve bu hayallere, hırçınlıklara ilaçlar ilé müdahale etmek çok kolaydır.

Ayrıca kafa karışıklığını azaltmak için hasta yakınlarının sıksık hastaya zamanı bulunduğu yeri olayları hatırlatmasını önermekteyiz.

Hastanızın her zaman üzerinde taşıyacağı künyesinde kimlik ve acil durumlarda aranacak bireylerin telefonlarının olması güvenlik açısından önemlidir.